Standardy ochrony małoletnich

15 lutego 2024 r. w życie weszły przepisy tzw. ustawy Kamilka czyli ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw. Ustawa wprowadza szereg rozmaitych instrumentów prawnych, których celem jest zmaksymalizowanie ochrony małoletnich, przy jednoczesnym nałożeniu róźnego rodzaju obowiązków prawnych na podmioty, które w swojej działalności zajmują się opieką, rozwojem, współpracą z małoletnimi czy też działają na ich rzecz. Wbrew pozorom przepisy ustawy nakładają nowe obowiązki prawne na bardzo szeroki katalog podmiotów prawnych, obejmujący w praktyce niemal wszystkie organizacje, które w swojej działalności mają styczność z osobami małoletnimi.

Ustawa wprowadza różnego rodzaju zmiany przepisów wielu ustaw tj. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksu postępowania karnego, Kodeksu karnego wykonawczego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych
czy ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej. Jednak z punktu widzenia większości podmiotów największe znaczenie będą miały znowelizowane przepisy ustawy
o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. Ustawa ta, dotychczas być może przez wiele podmiotów nieznana lub o której istnieniu wiedza miała charakter jedynie hasłowy, obecnie w wyniku wprowadzenia przepisów tzw. ustawy Kamilka została uległa znacznej zmianie i rozbudowaniu, a wprowadzone zmiany w sposób bezpośredni powodują powstanie obowiązków związanych z ochroną małoletnich przez podmioty, będące adresatami nowych przepisów.

Obowiązek weryfikacji nowego pracownika lub współpracownika

W pierwszej kolejności, zgodnie z aktualnymi przepisami ustawy o przeciwdziałaniu przestępczosci na tle seksualnym, pracodawcy i inni organizatorzy w zakresie działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawnianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich lub opieką nad nimi, mają obowiązek przed rozpoczęciem współpracy na podstawie stosunku pracy lub w ramach innego stosunku prawnego sprawdzenia osoby, z jaką zamierzają nawiązać współpracę pod kątem jej uprzedniej karalności oraz figurowania w Rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnym.

Zgodnie bowiem z art. 21 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym pracodawca przed nawiązaniem stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi na pracodawcy lub innym organizatorze takiej działalności oraz na osobie, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do takiej działalności, ciążą obowiązki określone w ust. 2 – 8 omawianego art. 21 ustawy.

W przypadku zatrudniania obywateli polskich zastosowanie znajdą przepisy art. 21 ust. 2
i 3 ustawy. Stanowią one, że:

1. pracodawca lub inny organizator uzyskuje infromacje, czy dane osoby, z którymi planuje nawiązać stosunek pracy lub inny opisany w przepisach stosunek prawny, są zamieszczone w Rejestrze z dostępem ograniczonym lub w Rejestrze osób,
   w stosunku do których Państwowa Komisja do sprawy przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie (art. 21 ust. 2),
2. osoba, która planuje nawiązać z pracodawcą lub innym organizatorem stosunek pracy lub inny opisany w przepisach stosunek prawny, przedkład odpowiednio pracodawcy lub innemu organizatorowi informację z Krajowego Rejestru Karnego, w zakresie przestępstw określonych w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii lub za odpowiadające tym przestępstwom czyny zabronione określone w przepisach prawa obcego (art. 21 ust. 3).

W przypadku zatrudniania obcokrajowców nie posiadających obywatelstwa polskiego zastosowanie znajdują natomiast przepisy art. 21 ust. 4 – 8 ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępstwom seksualnym, których idea sprowadza się zasadniczo
do weryfikacji tych samych informacji o uprzednej karalności oraz ewentualnym sprawstwie przestępstw na tle seksualnym, w krajach obywatelstwa danego obcokrajowcy.

W obecnym stanie prawnym nie ma zatem możliwości zatrudnienia lub nawiązania współpracy w zakresie związanym z małoletnimi, z osobą uprzednio karaną za przestępstwa handlu ludźmi, nękania, przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu, przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obczajności oraz przestępstwa narkotykowe.

Standardy ochrony małoletnich

Poza obowiązkami o charakterze weryfikacyjnym tzw. ustawa Kamilka wprowdza również obowiązki w zakresie opracowania i stosowania tzw. standardów ochrony małoletnich. Przepisy w tym zakresie wprowadza nowy rozdział 4b w ustawie o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym zatytułowany Standardy ochrony małoletnich.

Stosownie do art. 22b ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym, obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich ma każdy:

1. organ zarządzajacy jednostką systemu oświaty, o której mowa w art. 2 pkt 1 – 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe oraz inną placówką oświatową, opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną i artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni,
2. organizator działalności oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej
   z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich.

Każdy podmiot, na którym spoczywa obowiązek prawny wprowadzenia standardów ochrony małoletnich, zgodnie z art. 22c ustawy w treści ww. dokumentu określa w szczególności:

1. zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich,
2. zasady i procedurę podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego,
3. procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz
   w przypadku instytucji, które posiadają takie uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury „Niebieskie Karty”,
4. zasady przeglądu i aktualizacji standardów,
5. zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki lub organizatora do stosowania standardów, zasady przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentowania tej czynności,
6. zasady i sposób udostępniania rodzicom albo opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim standardów do zaznajomienia się z nimi i ich stosowania,
7. osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia,
8. sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego.

Równocześnie, zgodnie z art. 22c ust. 2 ustawy w standardach wprowadzanych w placówce lub miejscu prowadzonej działalności, o którym mowa w art. 22b należy określić także:

1. wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnimi, a w szczególności zachowania niedozwolone,
2. zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do sieci Internet,
3. procedury ochrony dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci Internet oraz utrwalonymi w innej formie,
4. zasady ustalania planu wsparcia małoletniego po ujawnieniu krzywdzenia.

Co ważne, stosownie do art. 22c ust. 3 ustawy obowiązek wprowadzenia standardów mają także podmioty świadczące usługi hotelarskie oraz turystyczne, a także prowadzące inne miejsca zakwaterowania zbiorowego, w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony małoletnich. Standardy, w sposób dostosowany do charakteru i rodzaju prowadzonych usług, określają w szczególności:

1. zasady zapewniające bezpieczne relacje między personelem podmiotu a małoletnim,
   a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich,
2. zasady i procedury identyfikacji małoletniego przebywającego w obiekcie hotelarskim i jego relacji w stosunku do osoby dorosłej, z którą przebywa w tym obiekcie,
3. zasady i procedury reagowania w przypadku uzasadnionego przypuszczenia, że dobro małoletniego znajdującego się na terenie obiektu hotelarskiego lub korzystającego
   z usług turystycznych jest zagrożone,
4. procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego oraz zawiadamianie sądu opiekuńczego,
5. zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu podmiotu do stosowania standardów, zasady przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentowania tej czynności,

Zgodnie z przepisami, standardy powinny zostać przygotowane w sposób umożliwiający samodzielne zapoznanie się z nimi przez małoletnich, czyli zasadniczo powinny być napisane prostym, zrozumiałym językiem.

Każdy z podmiotów, na którym spoczywa obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich ma również obowiązek dokonywania co najmniej raz na dwa lata oceny uprzednio wdrożonych standardów. Obowiązek kontrolny w tym zakresie ma na celu dostosowanie standardów do aktualnych potrzeb w danej organizacji, jak również do zapewnienia ich zgodności z obowiązującymi przepisami prawa. Co ważne, wnioski z ww. czynności należy udokumentować w formie pisemnej.

Standardy ochrony małoletnich należy udostępnić na stronie internetowej, jak również wywiesić w widocznym miejscu w lokalu danej organizacji, w dwóch wersjach tj. zupełnej oraz skróconej – przeznaczonej dla małoletnich.

Termin na wdrożenie standardów mija 15 sierpnia bieżącego roku. Niewprowadzenie standardów w terminie grozi karą nagany lub karą pieniężną.

Kontrola realizacji obowiązków przez organy administracji publicznej

Ustawodawca wprowadził również w ustawie o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym nowy rozdział 4e zatytułowany kontrola obowiązków. Skutkiem wprowadzenia powyższych przepisów będzie kontrola realizacji przez podmioty do tego uprawnione obowiązków weryfikacji nowych pracowników i współpracowników oraz wprowadzenia standardów ochrony małoletnich i wszelkich elementów z tym związanych przez właściwe organy administracji publicznej tj. wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starostę oraz marszałka województwa. Ponadto, obowiązek sprawdzenia nowego pracownika w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, pod kątem umieszczenia jego danych w Rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnym, podlegać będzie kontroli Państwowej Inspekcji Pracy oraz Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Zaniechanie w tym zakresie będzie stanowić podstawę do zawiadomienia Policji oraz prokuratora.

Podsumowanie

Należy pamiętać, że wprowadzone przepisami ustawy obowiązki prawne niesposób uznać za nadmiernie uciążliwe i skompliowane. Jeszcze przed wprowadzeniem w życie przepisów ustawy wiele organizacji działających na rzecz lub z małoletnimi samodzielnie wymagało od potencjalnych pracowników czy współpracowników przedstawienia np. zaświadczenia
z Krajowego Rejestru Karnego czy złożenia oświadczenia o niekaralności w zakresie przestępstw seksualnych i braku zamieszczenia ich danych w Rejestre sprawców przestępstw seksualnych. Pewną nowością jest konieczność wprowadzenia i okresowej kontroli standardów ochrony małoletnich, natomiast dokument ten po jego prawidłowym przygotowaniu może przyczynić się jedynie do usprawnienia niektórych procesów w ramach organizacji. Wprowadzenie ww. obowiązków uznać należy za krok w dobrym kierunku,
co potwierdzają również opinie podmiotów i organizacji będących ich adresatami.

autor: Krzysztof Żołyński- adwokat